Bosh qomusimiz – O‘zbekistonning ishonch, barqarorlik va kelajak poydevori

8 dekabr – O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kuni. Bu sana mamlakatning zamonaviy tarixida alohida o‘rin tutadi. Boisi aynan 1992 yilda qabul qilingan Konstitutsiya mustaqillik, huquqiy tartib va davlatning demokratik rivojlanishi uchun fundamental asos bo‘lib xizmat qildi. U yosh respublika taraqqiyotining asosiy yo‘nalishini belgilab berdi, davlat tuzilishining muhim tamoyillarini mustahkamladi hamda ochiq, tinchliksevar va insonparvar jamiyat qurishning strategik yo‘llarini ko‘rsatib berdi.

Konstitutsiya suveren O‘zbekistonni shakllantirish uchun zarur bo‘lgan normativ-huquqiy asosni yaratgan hal qiluvchi hujjat bo‘ldi. Unda davlat kelajagining siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy modeli belgilab qo‘yildi. Bu model demokratik tamoyillar, qonun ustuvorligi, inson huquqlariga hurmat va shaxs erkinligi prinsiplariga asoslandi.

Bosh qomusimizning qabul qilinishi mustaqillikni institutsional jihatdan mustahkamlashda muhim qadam bo‘lib, siyosiy hamda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar uchun mustahkam huquqiy zamin yaratdi.
1992 yil 8 dekabrda Konstitutsiya O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi sessiyasida rasmiy ravishda qabul qilinib, mustaqil davlatning asosiy qonuni maqomiga ega bo‘ldi.

Jamiyatning jadal rivojlanishi, fuqarolarning ortib borayotgan ehtiyojlari va zamonaviy demokratik standartlarni joriy etish zarurati Konstitutsiyani tubdan yangilashga asos bo‘ldi. Yangi taraqqiyot bosqichi — Yangi O‘zbekiston davri siyosiy, ijtimoiy va huquqiy kafolatlarni sezilarli darajada kengaytirishni taqozo etdi. Shu bois 2023 yilda o‘tkazilgan keng ko‘lamli konstitutsiyaviy islohot mamlakat tarixida muhim voqelik bo‘ldi.

Konstitutsiyaning yangi tahririni tayyorlash jarayoni ham keng jamoatchilik muhokamasi shaklida o‘tdi. Fuqarolardan 222 mingdan ortiq takliflar kelib tushdi, bu esa jamoatchilikning misli ko‘rilmagan darajadagi keng ishtirokini namoyish etdi. Tashkil etilgan komissiyalar va ekspert guruhlari aholining tashabbuslarini batafsil o‘rganib chiqdi. Ulardan eng talabgir va dolzarblari esa yangi Konstitutsiya matniga kiritildi. Bu jarayon O‘zbekiston Konstitutsiyasining haqiqiy xalq Konstitutsiyasi ekanini — jamiyatning bevosita ishtirokida yaratilgan hujjat sifatida yaqqol tasdiqladi.

2023 yil 30 aprelда o‘tkazilgan referendumda millionlab fuqarolarning faol ishtirok etgani, xalq irodasi va kollektiv tanlovining hal qiluvchi tasdig‘i bo‘ldi. Yirik xalqaro tashkilotlar va ko‘plab davlatlarning fuqarolik institutlari vakillaridan iborat kuzatuvchilar missiyasi jarayonning yuqori shaffoflik va legitimligini ta’minladi. Ovoz berish natijalariga ko‘ra, Konstitutsiyaning yangi tahriri referendum ishtirokchilarining katta qismi tomonidan qo‘llab-quvvatlandi va 2023 yil 1 maydan e’tiboran kuchga kirdi.

Yangilangan Konstitutsiya mamlakatni yanada demokratlashtirish yo‘lida muhim qadam bo‘ldi. Unda davlat boshqaruvi va inson huquqlariga oid yangi yondashuvlar, ijtimoiy va shaxs himoyasini ta’minlash mexanizmlari mustahkamlandi. Moddalar soni 128 tadan 155 taga, boblar soni 26 tadan 27 taga, normalar soni 275 tadan 434 taga ko‘paydi. Natijada Konstitutsiyaning 65 foizdan ortiq qismi yangilandi.

Eng muhim o‘zgarishlardan biri — O‘zbekistonning ijtimoiy davlat sifatidagi maqomining konstitutsiyaviy darajada mustahkamlanishi bo‘ldi. Shuningdek, Konstitutsiyada quyidagi yangi ijtimoiy majburiyatlar o‘z aksini topdi: aholiga arzon uy-joy taqdim etish, munosib hayot darajasiga mos minimal ish haqini belgilash, aholining eng himoyaga muhtoj qatlamlarini qo‘llab-quvvatlash kafolatlari, tibbiy xizmat sifatini oshirish. Bu normalar adolat, teng imkoniyat va inson sha’ni kabi zamonaviy tamoyillarning ifodasi bo‘ldi.

Tahrirlangan Konstitutsiyada inson huquqlari va erkinliklarini ta’minlash kafolatlari sezilarli darajada kengaytirildi. Jumladan, majburiy mehnatga yo‘l qo‘ymaslik, o‘lim jazosi bekor qilinishi, sud qarorisiz qamoqda saqlash muddatining 48 soatdan oshmasligi kabi normalar joriy etildi. Sud hokimiyatining mustaqilligi kuchaytirildi, davlat organlari va mansabdor shaxslarning javobgarlik darajasi oshirildi. Ushbu o‘zgarishlar qonun ustuvorligini mustahkamlash va fuqarolarning huquqiy himoyasini kafolatlashda muhim ahamiyatga ega.

Bundan tashqari, mazkur islohotlar doirasida tashqi siyosat sohasidagi yangi tamoyillar ham konstitutsiyaviy darajada mustahkamlandi. Bu Yangi O‘zbekistonning ochiqlik, yaxshi qo‘shnichilik va global jarayonlarda faol ishtirok etishga qaratilgan siyosiy prinsplarini ifodalaydi. Xalqaro shartnomalarning ichki qonunchilikdan ustunligi konstitutsiyaviy jihatdan belgilandi. Bu o‘z navbatida, O‘zbekistonning xalqaro huquqiy maydonga integratsiyalashuvini kuchaytiradi va milliy qonunchilikning xalqaro standartlarga mos kelishini ta’minlaydi.

Tashqi siyosatga oid normalar mintaqaviy barqarorlikni mustahkamlash, o‘zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirish, iqtisodiy diplomatiyani kengaytirish va global chaqiriqlarga faol javob berish yo‘lidagi sa’y-harakatlarni o‘zida aks ettiradi. Bu esa Yangi O‘zbekiston tashqi siyosatining mustahkam institutsional asosga ega bo‘lganini va mamlakatning xalqaro nufuzini oshirishga xizmat qilayotganini ko‘rsatadi.

Bugungi kunda O‘zbekiston davlat boshqaruvini takomillashtirish, inson huquqlari va erkinliklarini mustahkamlash, inson kapitalini rivojlantirish va iqtisodiy o‘sish yo‘lida dadil qadam tashlamoqda. Yangilangan Konstitutsiya bu jarayonning barqarorligini ta’minlaydi. Har bir fuqaroda o‘z kelajagi, adolat va vatan taraqqiyotiga bo‘lgan ishonchni mustahkamlaydi.