O‘zbekiston: sezgir holatdan mintaqada iqtisodiy yetakchilikka qadam

---

Dunyoda geografiya ko‘pincha iqtisodiy taqdirni belgilaydigan bir holat bo‘lsa, dengizga chiqish yo‘li bo‘lmagan (double landlocked) O‘zbekiston shunchaki cheklov emasligini ko‘rsatmoqda. Aksincha, O‘zbekiston o‘zining Markaziy Osiyodagi markaziy joylashuvini strategik afzallikka aylantirib, xalqaro biznes uchun eshiklarni ochmoqda, B2B aloqalar platformalarini yaratmoqda va milliardlab dollarlik investitsiyalarni jalb qilmoqda.

Geografiya – bu muammo ham, strategiya ham

Dengizga chiqish yo‘li yo‘qligi logistika murakkabligini oshiradi, eksport va import xarajatlarini ko‘paytirib, ko‘p taraflama transport yo‘llarini rivojlantirishni talab qiladi. O‘zbekiston esa izolyatsiya o‘rniga xalqaro hamkorlik va diplomatik faollikka tayanmoqda. Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida mamlakat dinamik investitsiya platformasiga aylangan, global qo‘shilgan qiymat zanjirlariga faol integratsiyalanmoqda.

So‘nggi yillarda O‘zbekiston ushbu geografik muammoni iqtisodiy afzallikka aylantirmoqda — keng qamrovli tashqi iqtisodiy siyosat, katta investitsiya diplomatiyasi va biznes-forumlar hamda B2B platformalarini tashkil etish orqali.

O‘zbekiston: Markaziy Osiyodagi B2B diplomatiyasi old chizig‘i

So‘nggi yillarda O‘zbekiston katta xalqaro biznes-forumlar, yuqori darajali uchrashuvlar, muntazam B2B va G2B muzokaralari tashabbuskori bo‘ldi. Bu tadbirlar o‘zbek kompaniyalari va xorijiy investorlari o‘rtasidagi yaqinlashuv nuqtalariga aylanib, qo‘shma korxonalar, to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar va texnologik transfer uchun zamin yaratmoqda.

Tijorat-iqtisodiy aloqalarni diversifikatsiya qilish va investitsiya muhitini mustahkamlashga qaratilgan tizimli ishlar xalqaro rahbarlik tashriflari doirasida yangi darajaga ko‘tarildi. Masalan, BAA, Turkiya, Vengriya, Fransiya, Germaniya, Xitoy, Ozarbayjon, Saudiya Arabistoni, Qozog‘iston kabi mamlakatlarga tashriflar davomida ACWA Power, Masdar, Huawei, BYD, Saudi Aramco kabi yirik kompaniyalar ishtirokida o‘nlab biznes-forumlar, “do‘stlik davralari” va B2B uchrashuvlari o‘tkazildi.

Bu maydonlarda nafaqat istiqbollar muhokama qilindi, balki haqiqiy kelishuvlar imzolandi, qo‘shma ishchi guruhlar tuzildi va energetika, transport, farmatsevtika, raqamli iqtisodiyot va logistika sohalarida loyihalar boshlandi. Bunday uchrashuvlar B2B diplomatiyasining barqaror investitsiya oqimlari va texnologik transferga aylanishini yaqqol isbotladi.

Pikirlar nuqtasi: 2025 yil iyun oyida Toshkentda xalqaro investitsiya forum

3000 dan ortiq ishtirokchi va 97 mamlakatdan kompaniyalar yig‘ilgan ushbu tadbirda Boeing, Visa, NASDAQ, Air Products, Morgan Stanley, Coca-Cola, Franklin Templeton, ACWA Power, Masdar, Total Energies, Linde, DataVolt, Veon, Meta, John Deere, SpaceX, EDF, Goldwind, Çalik Holding, Çengiz Holding kabi jahon yetakchilari ishtirok etdi.

Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (YTTB) boshlig‘i Odil Reno-Basso, NBR rahbari Dilma Rusef va 450 ga yaqin yuqori darajali mehmon, shu jumladan 300 dan ortiq hukumat vakillari ham ishtirok etdi.

2025 yil aprelida Samarqandda Yevropa Ittifoqi–Markaziy Osiyo sammiti o‘tkazilib, yashil energetika va logistika sohasiga 13,2 milliard dollarlik investitsiyalar paketi imzolandi.

Hindiston, Yevropa, Janubiy Osiyo kabi mintaqalarda bir qator ikki tomonlama forumlar o‘tkazildi, masalan Pokistonda Al Rafique Enterprises, Mehran Dates, Brighto Chemicals, FWO, Pakistan Mobile, TCS, Silk Way, Getz Pharm kabi shirkatlar ishtirokida qishloq xo‘jaligi, logistika va telekommunikatsiyalar sohasida loyihalar muhokama qilindi.

BAAdagi Abu Dhabi Sustainability Week tadbirida iqtisodiyotni yashil transformatsiyalash ustuvorliklari belgilandi. Masdar kompaniyasi O‘zbekistonning suv energetikasi, quyosh elektr stantsiyalari va ekotexnologiyalar sohasida yetakchi hamkori bo‘ldi.

2025 yil iyunida Saudiya Arabistonida Foreign Investors Council doirasida ACWA Power bilan hamkorlik kengaytirildi, ushbu kompaniya Qoraqalpog‘iston va Jizzaxda milliard dollarlik loyihalarni amalga oshirmoqda.

Vengriyada IT va raqamli iqtisodiyotga investitsiya rejasi qabul qilindi.

Vetnamda Xanoida sanoat hamkorligiga qaratilgan biznes ko‘rgazmasi tashkil etish muhokama qilindi.

Shuningdek, Yaponiya (210 ishtirokchi), Indoneziya, Malayziya, Italiya (ta’lim, transport, to‘qimachilik), Ozarbayjon (SOCAR, PASHA Holding, Global Textile), Afg‘oniston (1000 dan ortiq tadbirkor, 75 kompaniya), Qirg‘iziston (100 dan ortiq kompaniyalar) bilan ham forumlar o‘tkazildi.

Investitsiya natijalari: so‘zdan amalsa

2025 yilning birinchi yarmi natijalari ushbu strategiyaning samaradorligini yaqqol ko‘rsatdi. Davlat investitsiya dasturi doirasida 18,7 milliard dollarlik chet el investitsiyasi belgilangan bo‘lsa, aslida 20,99 milliard dollar jalb qilindi, bu o‘tgan yilga nisbatan 135%ga ko‘pdir. Buning 18,8 milliard dollari to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar, 2,2 milliard dollari esa xalqaro moliyaviy institutlar mablag‘lari.

Kasblar kesimida eng katta o‘sish energetika (+106%), geologiya (1,7 baravar), avtomobil infrastrukturas (1,7 baravar) va sog‘liqni saqlash (2 baravar) sohalarida kuzatildi. O‘zbekistonning nafaqat poytaxtida ($1,7 milliard, 2,4 baravar o‘sish), balki viloyatlarda ham (Namangan – $626,6 mln, Navoiy – $358 mln, Farg‘ona – $446 mln) so‘zlaydi.

Viloyatlarga investitsiyalarga alohida e’tibor qaratiladi: Qarman, Mirzo Ulug‘bek, Olmazor, Yunusobod kabi tumanlarda 200 million dollardan ortiq sarmoya kiritildi. Xalqaro hamkorlik ham jadallashmoqda: Xitoy – $7,6 mlrd, Turkiya – $1,6 mlrd, BAA – $719 mln va boshqalar.

B2B formatining yaqqol natijasi sifatida 30 ta yirik obyekt ishga tushirildi, jami $2,5 milliardlik sarmoya bilan 3200 dan ortiq ish o‘rni yaratildi. Eng yirik loyihalardan biri – Bekoboddagi AO «Uzmetkombinat»ning lit’yo va prokat kompleksi ($834 mln) hamda Jizzaxdagi «Mingyuan Silu Industry» shisha ishlab chiqarish korxonasi ($70 mln).

Mintaqaviy investitsiya dasturi: insonparvar rivojlanish

Investitsiya ekspansiyasi mintaqalarga ham kengaymoqda. Mahalliy hokimiyat va investorlari ishtirokida to‘g‘ridan-to‘g‘ri muzokaralar va B2B uchrashuvlar mahalliy potensialni aniqlashda muhim vositaga aylandi. Davlat tomonidan tasdiqlangan 2025 yillik mintaqaviy investitsiya dasturi doirasida 8,012 loyiha amalga oshirilishi kutilmoqda, umumiy qiymati $13,4 milliard, 272,1 ming yangi ish o‘rni yaratiladi.

Yilning birinchi yarmida 3,464 ta loyiha $2,2 milliardlik mablag‘ bilan amalga oshirildi, 77,2 ming ish o‘rni tashkil etildi, shulardan 1000 dan ortig‘i belgilangan muddatdan oldin. Masalan, Qasansoyda «Terry Jar Textile» ($26,5 mln, 650 ish o‘rni), Andijonda «VBM Fabrics» ($41 mln, 500 ish o‘rni), Qo‘qonda «Hiyang Yang Group» ($20 mln, 300 ish o‘rni) loyihalari.

Yilning ikkinchi yarmida 4,900 dan ortiq loyiha $11,6 milliard sarmoya bilan 210 ming ish o‘rni yaratish rejalashtirilgan. Ular orasida Andijon tumanidagi “UzAgroLogistic Centers” logistika markazi ($87,4 mln, 1200 ish o‘rni), Balikchidagi ip ishlab chiqarish korxonasi “Terra Tex” ($79 mln, 1500 ish o‘rni) va Qumqurg‘ondagi to‘qimachilik klasteri “Kumtex Invest” ($57,2 mln, 860 ish o‘rni) kabi loyihalar bor.

Geosiyosat va logistika: transport koridorlarini diversifikatsiya qilish

Dengizga chiqish yo‘li bo‘lmagan O‘zbekiston uchun alternativa transport yo‘llarini rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakat Eron, Turkmaniston, Ozarbayjon va Kavkaz orqali Fors ko‘rfazi va Qora dengiz portlariga hamda Xitoy va Qozog‘iston orqali Sharqiy Osiyo va Yevropa bozorlariga yo‘llarni kengaytirish va diversifikatsiya qilishga e’tibor qaratmoqda.

Transkaspiy xalqaro transport yo‘li (TITR), “Xitoy–Qirg‘iziston–O‘zbekiston” kabi tashabbuslar doirasida ko‘p modal logistik markazlar, quruq portlar va temir yo‘l liniyalari loyihalashtirilmoqda va rivojlantirilmoqda.

Xulosa

O‘zbekiston o‘z geografik joylashuv afzalliklaridan foydalangan holda, energetika va ekologik sohalardagi asosiy o‘yinchilar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarni mustahkamlamoqda: Masdar, ACWA Power, Goldwind, Total Energies, Linde yashil energetika, VIE, VIU va vodorod yechimlariga investitsiya kiritmoqda.

Raqamli transformatsiya sohasida DataVolt, Veon, Meta, Visa, NASDAQ va IT Park raqamli platformalar va ekotizimlarni yaratishga xizmat qilmoqda.

Infratuzilma va logistika sohasida John Deere, Çalik, Çengiz, SOCAR temir yo‘llar, agrotehnika va sanoat infratuzilmasini muhokama qilmoqda.

Mamlakat B2B vositalarini faol qo‘llab, investitsiya hamkorligining barqaror modelini yaratdi, forumlar, G2B, B2B va investorlar bilan uchrashuvlar orqali biznesni diplomatik kun tartibiga integratsiya qildi.

Geografiyani ustunlik sifatida ishlatib, O‘zbekiston tranzit koridorlarini rivojlantirmoqda: Xitoy–Markaziy Osiyo–Yevropa, Eron–Turkmaniston–Kaspiy orqali “quruq portlar” va ko‘p modal markazlar loyihalarini boshladi.

Barqarorlik va innovatsiyalarga e’tibor qaratilgan: investitsiyalar strategik sohalarga – energetika, IT, sanoat va sog‘liqni saqlashga to‘planmoqda.

O‘zbekiston tanlagan yo‘l cheklangan geografiya va tranzitlik o‘ziga xosligidan qat’i nazar o‘sish nuqtasiga aylanish mumkinligini isbotlaydi. Strategik rejalashtirish, investitsiya diplomatiyasi va to‘g‘ridan-to‘g‘ri B2B hamkorlikning mahoratli uyg‘unligi respublikaga katta loyihalarni amalga oshirish, mintaqalarni rivojlantirish va global ishlab chiqarish zanjirlariga integratsiyalanish imkonini beradi. O‘zbekiston chegaralangan geografiyadan mintaqadagi iqtisodiy yetakchilikka o‘tishning yangi modelini taqdim etmoqda. Bu muammo emas, imkoniyatdir. Va bu – dengizga chiqish yo‘li bo‘lmagan boshqa rivojlanayotgan davlatlar uchun muhim darsdir.